Fas Tarihi

ÖNSÖZ

KISALTMALAR

GİRİŞ

1. Fas (el-Mağrib) Hakkında Kısa Bilgi

2. İslâm Öncesi Dönem

3. İslâmî Dönem



BİRİNCİ BÖLÜM

İDRÎSÎLER

(788-985)

1. I. İdris b. Abdullah Dönemi (788-791) ve İdrîsîler’in Kuruluşu

2. II . İdris Dönemi (791-828)

3. II. Ali b.Ömer b. İdris ve Muhalifleri

4. IV.Yahya b.İdris b.Ömer Dönemi (904-922)

5. Hasan b. Muhammed b. Kasım b. İdris Dönemi (922-924) ve Devletin Yıkılışı

6. Fas Şehrinin Kuruluşu



İKİNCİ BÖLÜM

MURÂBITLAR

(1056-1147)

1. Murâbıtlar’ın Kuruluş Aşamasında Mağrib’in Durumu

2. Abdullah b. Yâsin ve Murâbıtlar Daveti

3. Murâbıtlar’ın Kuruluşu

4. Yûsuf b.Tâşfîn Dönemi (1061-1106)

a. Zellaka Savaşı ve Endülüs Hâkimiyeti

b. Merakeş’in Kuruluşu

5. Ali b. Yusuf b. Taşfîn Dönemi (1106-1143)

6. Murâbıtlar’ın Yıkılışı

7. Murâbıtlar ve Abbasi Halifeliği

8. Murâbıtlar’da Dinî, Siyasî, Kültürel, Ekonomik ve Sosyal Hayat

a. Murâbıtlar’da Yönetim

b. Murâbıtlar’da Ordu

c. Murâbıtlar’da Denizcilik

d. Murabıtlar’da Dinî ve Fikrî Hayat

e. Murâbıtlar’da Mimari

f. Murâbıtlar’da İçtimaî ve İktisadî Hayat



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MUVAHHİDLER

(1130-1269)

1. Muvahhidler Devleti’nin Kuruluşu

a. Muhammed b. Tûmert (Tumart)

b. Muhammed b. Tûmert’in Dâveti

c. Muhammed b. Tûmert ve Murâbıt Hükümdarı Ali b. Yusuf

d. Muhammed b. Tûmert'e Biat

2. Abdulmü'min b. Ali Dönemi (1130-1163)

3. Ebû Yakub I. Yûsuf b. Abdülmü'min Dönemi (1163-1184)

4. Ebû Yusuf Yakub el-Mansûr Dönemi (1184-1199)

a. Erek (Alarcos) Savaşı (1195)

b. Ebû Yûsuf Yakub el-Mansûr ve Salahaddin Eyyûbî Arasındaki İlişkiler

c. Ebû Yûsuf Yakub el-Mansur'un Islahatı ve Ölümü

5. Muhammed en-Nâsır- Lidînillâh Dönemi (1199-1213)

a. İkab Savaşı (Ukab - Las Navas de Tolosa) (16 Temmuz 1212)

6. Muvahhidler Devleti’nin Yıkılışı

7. Muvahhidler’de Dinî, Siyasî, Kültürel, Ekonomik ve Sosyal Hayat

a. Muvahhidler’de Yönetim

b. Muvahhidler’de Ordu

c. Muvahhidler’de Denizcilik

d. Muvahhidler’de İlmî ve Fikrî Hayat

da. Muvahhidlerde Hadis

db. Mağrib ve Endülüs’te Kelam Çalışmaları

dc. Muvahhidler’de Felsefe

dd. Muvahhidler’de Tıp

de. Mağrip’te Astroloji ve Astronomi (İlm-i Nücum ve İlm-i Heyet)

e. Muvahhidler’de Sanat ve Mimari

ea. Muvahhidler Döneminde Merakeş

eb. Rabat (Ribat) Şehri

ec. Kütübiyye (Kütbiyye) Camii (Merakeş)

ed. Hassan Camii ve Minaresi

f. Muvahhidler’de Sosyal ve Ekonomik Hayat



DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

MERÎNÎLER

(1196-1465)

I. MERİNİLER’İN KURULUŞ, GÜÇLENME VE YAYILMA DÖNEMİ (1196-1358)

1. Merînîler’in Menşei

a. Merînîler’in Tarih Sahnesine Çıkışları ve İlk Merînî Liderleri

2. Ebû Saîd Osman b.Abdülhak b.Mahyû Dönemi (1217-1239)

3. I.Muhammed b. Abdülhak Dönemi (1239-1244)

4. Ebû Yahyâ Ebû Bekir b.Abdülhak b.Mahyû Dönemi (1244-1258)

a. Fas, Selâ, Ribatu’l-feth, Sicilmâse ve Der’a Şehirlerinin Alınışı

5. Ebû Yusuf Yakub b. Abdülhak el-Mansur Dönemi (1258-1286)

a. Merakeş’in Alınışı ve Merînî Devleti’nin Kuruluşunun Tamamlanması

b. Ebû Yusuf Yakub el-Mansûr’un İspanya Seferleri (1275-1285)

6. Ebû Yakub Yusuf en-Nâsır Dönemi (1286-1307)

7. Ebû Sâbit Amir b. Abdullah Dönemi (1307-1308)

8. Ebü’r-Rebi Süleyman Dönemi (1308-1310)

9. Ebû Saîd Osman b. Abdülhak Dönemi (1310-1331)

10. Ebü’l-Hasan el-Mansur Dönemi (1331-1348)

a. Mağrib-i Evsat’ın Alınması

b. Ebü’l-Hasan’ın İspanya Seferi

c. İfrîkiye’nin Alınması ve Ortaya Çıkan Olaylar

11. Ebû İnân Fâris b. Ali Dönemi (1348-1358)



II. MERİNİLER’İN GERİLEME VE ÇÖKÜŞ DÖNEMİ (1358-1465)

1. Merînîler’de Gerilemenin Başlaması

2. Ebû Bekir es-Said Dönemi (1358-1359)

3. Ebû Salim İbrâhim el-Mustaîn-Billâh Dönemi (1359-1361)

4. Ebû Âmir Taşfin (el-Müvesves b.Ebü’l-Hasan) Dönemi (1361)

5. Ebû Zeyyân II. Muhammed b.Ebû Abdurrahman Dönemi (1362-1366)

6. Ebû Fâris I. Abülaziz b.Ebü’l-Hasan Ali Dönemi (1366-1372)

7. Ebû Zeyyân III. Muhammed Saîd Dönemi (1372-1374)

8. Ebü’l-Abbas Ahmed b.Ebû Salim İbrahim el-Mustansır Dönemi (1374-1384)

9. Musa b.Ebû İnân el-Mütevekkil Dönemi (1384-1386)

10. Ebû Zeyyân IV. Muhammed b. Ahmed el-Müntasır-Billâh Dönemi (1386)

11. Ebû Zeyyân V. Muhammed b. Ebü’l-Fazl el-Vâsık-Billâh Dönemi (1386-1387)

12. Ebü’l-Abbas II. Ahmed el-Mustansır (II.Hükümdarlığı) Dönemi (1387-1393)

13. II. Abdülaziz b. II. Ahmed Dönemi (1394-1397)

14. Ebû Said III. Osman b. II. Ahmed Dönemi (1398-1420)

15. Ebû Muhammed II. Abdülhak b.Ebû Said Osman Dönemi(1420-1465)

III.MERİNİLER’İN DİĞER DEVLETLERLE İLİŞKİLERİ

1. Merînîler ile Hafsîler Arasındaki İlişkiler

2. Merînîler ile Abdülvâdîler Arasındaki İlişkiler

3. Merînîler ile Gırnata Sultanlığı Arasındaki İlişkiler

4. Merînîler ile Memlükler Arasındaki İlişkiler

5. Merînîler ile Mali Devleti Arasındaki İlişkiler

6. Merînîler ile İspanya Hıristiyan Devletleri Arasındaki İlişkiler



IV. MERİNİLER’DE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1. Devlet Yönetimi

2. Ordu

3. Eğitim ve Öğretim

a. Dinî İlimler

b. Diğer İlimler

4. Merînîler’de Mimari

5. Merînîler’de Sosyal ve Ekonomik Hayat



BEŞİNCİ BÖLÜM

VATTASİLER

(1472-1554)

1. Merînîler Zamanında Vattâsîler

2. Muhammed b. Yahya eş-Şeyh (1472-1504) ve Vattâsîler'in
Kuruluşu

3. Muhammed el-Burtugâli (1504-1526)

4. Mağrib'te Cihad Ruhunun Yeniden Canlanması

5. Vattâsî - Sa'di Mücadelesi ve Vattâsîler'in Yıkılışı

6. İslâm Dünyasında Genel Durum

7. Avrupa'da Genel Durum

8. Mağrib’e Yönelik Hıristiyan Saldırıları ve Dinî Uyanış



ALTINCI BÖLÜM

SA'DÎLER

(1511-1659)

I. MAĞRİB'DE SA'DÎLER'İN KURULUŞU VE GELİŞMESİ (1511-1578)

1. Sa'dîler'in Menşei

2. İlk Sa'dî Sultanları

a. Ebû Abdullah Muhammed el-Kâim-Biemrillâh (1511-1518)

b. Ahmed el-A'rec ve Muhammed eş-Şeyh (1518-1557)

3. Sa'dîler'in Kuruluş Döneminde Mağrib'de Portekizliler ve İspanyollar

4. Fas Şehrinin Sa'dîler'in Eline Geçmesi

a. Muhammed eş-Şeyh'in Fas Şehrine Girişi (1549)

b. Tlemsen Seferi (1550)

c. Osmanlılar'ın Yardımıyla Fas Şehrinin Vattâsî Bû Hassûn Tarafından Geri Alınışı (1554)

d. Muhammed eş-Şeyh'in İkinci Defa Fas Şehrine Girişi (1554)

5. Muhammed eş-Şeyh'in Zâviyeler ve Dînî Şahsiyetlerle Münasebeti

6. Sa'dîler'in Kuruluş Döneminde Kuzey Afrika'da Osmanlılar

7. Osmanlılara Karşı Mağrib-İspanya İttifakı ve Muhammed
eş-Şeyh ile Ahmed el-A'rec'in Ölümleri (1557)

8. Abdullah el-Gâlib Dönemi (1557-1574)

a. Abdullah el-Gâlib'in Osmanlılar ile Münasebeti ve Ölümü (1574)



II.SA'DÎLER'İN PARLAK DÖNEMİ (1578-1603)

1. Muhammed el-Mütevekkil ve Ebû Mervân Abdülmelik Dönemi

a. Muhammed el-Mütevekkil (1574-1576)

b. Ebû Mervân Abdülmelik (1576-1578)

ba. Ebû Mervân Abdülmelik'in İstanbul'a Gelişi

bb. Ebû Mervân Abdülmelik'in Mağrib'e Dönüşü

c. Muhammed el-Mütevekkil ile Ebû Mervân Abdülmelik Arasında Meydana Gelen Mücadeleler

ca. Muhammed el-Mütevekkil'in Kaçışı ve Yardım Arayışı

cb. Muhammed el-Mütevekkil'in Fas Halkı ve Ulemâsından Destek Arayışı

d. Ebû Mervân Abdülmelik'in Osmanlılar ile Münasebeti

2. Vâdilmehâzin Savaşı (Üç Kral Harbi- Kasrülkebir Savaşı)
(4 Ağustos 1578)

a. Savaş Öncesi Mağrib ve Bölge Ülkelerinin Genel Durumu

b. Portekiz Kralı Dom Sebastiyan'ın Mağrib Seferinin Nedenleri

c. Dom Sebastiyan'ın Savaş Hazırlıkları ve İspanya ile Diyalogu

d. Ebû Mervân Abdülmelik'in Barışı Koruma Gayretleri

e. Orduların Hazırlık Safhası ve Savaş

ea. Mağrib Ordusu

eb. Portekiz Ordusu

ec. Portekiz Ordusunun Mağrib'e Gelişi

ed. Savaş Arefesi ve Ebû Mervân Abdülmelik'in Taktiği

ee. Savaş Günü (4 Ağustos 1578)

f. Savaşın Sonuçları

fa. Savaşın Mağrib'e Etkisi

fb. Savaşın Avrupa'da Etkisi

3. Ahmed el-Mansûr Dönemi (1578-1603)

a. Ahmed el-Mansûr'un Yabancılar ile Münasebeti

b. Ahmed el-Mansûr'un Osmanlılar ile Münasebeti

c. Sudan'ın Fethi (1591)

ca. Sudan'ın Fethinin Sonuçları

d. Ahmed el-Mansûr'a Karşı İsyanlar

e. Ahmed el-Mansûr'un Oğlu el-Me'mûn Üzerine Fas'a Yürüyüşü (1602) ve Ölümü (1603)

f. Ahmed el-Mansûr'un Özellikleri



III.SA'DÎLER'İN DAĞILMA DÖNEMİ VE YIKILIŞI (1603-1659) 609

1. Ahmed el-Mansûr'un Oğulları; Ebû Fâris, el-Me'mûn ve Zeydân Arasında Saltanat Mücadeleleri

a. El-Me'mûn Dönemi (1603-1613)

b. El-Me'mûn'un Oğulları; Abdullah, Muhammed ez-Zeğûda ve Abdülmelik

c. Zeydân Dönemi (1603-1627)

2. Dinî Liderlerin Siyasî Mücadeleleri

a. Ebû Mahallî (ö.1613)

b. Yahyâ b.Abdullah (ö.1626)

3. Zeydân'ın Oğulları

a. Ebû Mervân Abdülmelik (1628-1631)

b. Ebü'l-Abbas Ahmed el-Asğar (1627)

c. El-Velîd b. Zeydân (1631-1636)

d. Muhammed eş-Şeyh el-Asğar (1636-1654)

4. Yıkılış Döneminin Bazı Önemli Olayları

a. Selâ Endülüslüleri

b. Sîdi Muhammed el-Ayyaşî (ö.1641)

c. Dilâî Zâviyesi

d. Ebü'l-Hasan (Ebû Hassûn) Ali b. Muhammed (ö.1659)

e. Abdülkerim "Kurum el-Hâc" (ö.1669)

5. Sa'dîler'in Sonu

a. Son Sultan Ahmed el-Abbâs (1654-1659)

b. Filâlî (Hasanî - Alevî) Şerifleri'nin Mağrib'de İktidara Gelişi



IV. SA'DİLER'DE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1. Devlet Yönetimi

2. Ordu

3. Eğitim ve Öğretim

4. Sanat

5. Sosyal ve Ekonomik Hayat

6. Sa’dîler’le İlgili Genel Bir Değerlendirme



YEDİNCİ BÖLÜM

FİLÂLÎ ŞERİFLERİ

(1631-1912)

I. FİLÂLÎLER DEVLETİ’NİN KURULUŞU

1. Filâlî (Hasanî - Alevî) Şerifleri'nin Mağrib'de İktidara Gelişi

2. Mevlây Muhammed eş-Şerif (1631-1636) ve Mevlây Muhammed

b. Muhammed (1636-1664)

3. Mevlây Reşîd (1665-1672)

4. XVIII.Asırda Garb Ocakları ve Fas

5. Mevlây İsmail b. Muhammed (1672-1727)

a. Mevlây İsmail’in Dış Politikası

6. Mevlây İsmail b. Muhammed'in Oğulları Dönemi (1727-1757)

7. Mevlây III. Muhammed b. Abdullah Dönemi (1757-1790)

8. Mevlây Yezid Dönemi (1790-1792)

9. Mevlây Süleyman Dönemi (1792-1822)

II.EMPERYALİZM KARŞISINDA MAĞRİB

1. Cezayir Meselesi

2. Mevlây Abdurrahman b. Hişam Dönemi (1822-1859)

3. Mevlây IV. Muhammed b. Abdurrahman Dönemi (1859-1873)

4. Mevlây I. Hasan b. Muhammed Dönemi (1873-1894)

III.FAS SORUNU (1894-1908)

1. Abdülaziz el-Alevî b. Hasan (1894-1908)

2. Fas-Cezayir Sınır Sorunu

3. Fransız Müdahalesi ve Lyautey’in Gelişi

4. Algeciras (Algeziras- Cezîretülhadrâ) Konferansı (Ocak 1906)

5. Mevlây Abdülhafiz el-Alevî Dönemi (1908-1912) ve Fransa’nın Fas’ı İşgali

IV. FİLÂLÎLER’DE KÜLTÜR VE MEDENİYET

1. Devlet Yönetimi

2. Ordu

3. Eğitim ve Öğretim

4. Ekonomik Hayat

SEKİZİNCİ BÖLÜM

HİMAYE DÖNEMİ (1912-1956) ve BAĞIMSIZLIK

1. Afrika Kıtasının Paylaşılması ve Sömürgeleştirilme

2. Yûsuf b. Hasan (1912-1927) ve Fas’ta Himaye İdaresinin
Kurulması

3. Himaye İdaresine Karşı Direniş

a. Rîf Savaşı - Abdülkerim el-Hattabî ve Rîf Cumhuriyeti
(1921-1926)

4. V.Muhammed b.Yusuf Dönemi (1927-1961)

a. Fas’ta Milliyetçiliğin (Nasyonalizmin) Doğuşu

b. V. Muhammed’in Direnişi

c. II. Dünya Savaşı

d. Fas Sarayı ile Himaye İdaresi Arasındaki Mücadele

e. V. Muhammed’in Tahttan İndirilmesi ve Sürgüne Gidişi

f. V. Muhammed’in Sürgünden Dönüşü, Bağımsızlık ve Sultanın Ölümü (1961)

5. II. Hasan Dönemi (1961-1999)

a. Politik Krizler

b. Cezayir ile Çatışma (1963)

c. Dış Politika; Moritanya ve Batı Sahra Meselesi

d. Kral II. Hasan’ın Bazı Faaliyetleri ve Ölümü

6. VI. Muhammed

7. Sonuç

8. Histoire du Maroc des Origines à Nos Jours

EKLER

Ek no: 1 Fas Hâkimi’nin İstanbul’a Gelen Elçisi

Ek no: 2 Sa’dî Şeriflerinden Seyyid Abdülmü’min ve Cezayir Beylerbeyine gönderilen Hüküm

Ek no: 3 Fas Hâkimine yazılan Nâmenin sureti

Ek no: 4 Sa’dî Şerifleri Abdülmelik ve Abdülmü’min ile Cezayir Beylerbeyine gönderilen Hüküm

Ek no: 5 Sa’dî Emiri Abdülmelik’e yazılmış Nişan-ı Hümâyun

Ek no: 6 Fas Hâkimi Abdülmelik’e yazılmış Nâme-i Şerîfin sureti

Ek no: 7 Fas Hâkimi Mevlây Ahmed ile ilgili Cezayir Beylerbeyine gönderilen Hüküm

Ek no: 8 Fas Hâkimi Mevlây Ahmed’e gönderilen Nâme-i Hümâyun

Ek no: 9 Fas Hâkimi Mevlây Ahmed’e yazılan Nâme-i Hümâyun

Ek no: 10 Cezayir’de Sömürge Dönemi

Ek no: 11 Harita; Fas Siyasi ve Coğrafi

Ek no: 12 Harita; İslâm’ın Yayılış Yolları

Ek no: 13 Harita; Murabıtlar (1056-1147)

Ek no: 14 Harita; Muvahhidler (1130-1269)

Ek no: 15 Harita; Merînîler (1196-1465)

Ek no: 16 Harita; XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Fas

Ek no: 17 Harita; Afrika’da Sömürgecilik ve Kıtanın Paylaşılması

Ek no: 18 Harita; Afrika Siyasî Haritası

BİBLİYOGRAFYA

DİZİN