Tanıtım
XIX. yüzyılda modernleşme dönemini yaşayan Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermam’nın 1839’da ilanıyla, yoğun bir şekilde kanunlaştırma hareketine başlamıştır. Fermanda Sultan Abdıilmecid'in tebasına vadettiği kanunlar, devleti dağılmaktan kurtarmak ve eski gücüne yeniden kavuşturmak maksadıyla yapılmıştır. Osmanlı Devleti bu kanunlaştırma hareketini merkezde kurulan ve Padişah’a danışma niteliği taşıyan meclisler vasıtasıyla gerçekleştirmeye çalışmıştır. Henüz Tanzimat Fermanı ilan edilmeden Sultan II. Mahnuıd tarafından kurulan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, fermandan sonra kanunlaştırma hareketinin en elkili meclisi vasfını almıştır. Yüksek bir yasama ve yargı meclisi olarak 1854 yılına kadar çalışan meclis, yasama yetkisini bu yıl içinde kurulan Meclis-i Âlî-i Tanzimat’a devretmiştir. Meclis-i Alî-i Tanzimat, tıpkı Meclis-i Vâlâ gibi merkezi bir yüksek danışma meclisi olmasının yanı sıra üst düzey devlet adamlarını yargılama yetkisi de verilen idari bir denetim organı halini almıştır. Yaklaşık 8 yıllık çalışma süresi zarfında bir çok kanunu hazırlayan Meclis-i Alî-i Tanzîmât, böylece Osmanlı modernleşme sürecini kendi döneminde yürüten bir kurum niteliği kazanmıştır. 1861 yılında Meclis-i Vâlâ ile beraber Meclis-i Ahkâm-ı Adliye adı altında birleşen meclis, kısa zaman zarfında etkisi uzun yıllar devam eden bir çok gelişmeye imza atmıştır. Ayrıca Meclis-i Alî-i Tanzîmât’m yasama yetkisi, Osmanlı Devleti yıkılana kadar çeşitli organlar tarafından Padişah adına kullanılarak kanunlaştırma hareketi devam etmiştir.
İçindekiler
ÖNSÖZ
KISALTMALAR
TABLOLAR
ESERİN MAHİYETİ VE KAYNAKLARI
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
TANZİMAT DÖNEMİNDE MERKEZİ DANIŞMA MECLİSLERİ VE MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT
I. MERKEZİ DANIŞMA MECLİSLERİ
A. Meclis-i Vükelâ
B. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
C. Dâr-ı Şûrâ-yı Bâbıâli
D. Meclis-i Âli-i Umûmî
II. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZİMÂT'IN KURULUŞUNA ETKİ EDEN OLAYLAR
A. Siyasi Ortam ve Büyük Devletlerin Rolü
B. Tatbik Mührü Meselesi ve Rüşvetle Mücadele
III. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN KURULUŞU
A. Smeclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Yapısına Dair Nizamname
1. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Vazifelerine Dair Nizamname
2. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Dahili Nizamnamesi
B. Meclis-i Âli-i Tanzîmât'ın Yasama Yetkileri
1. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât Döneminde Kanun ve Nizamnamelerin Hazırlanması
2. Kanunların Yayımlanması
C. Meclis-i Âli-i Tanzîmât Bünyesinde Kurulan ve Meclis Üyelerinin Katıldıkları Islahat-Teftiş Komisyonları
D. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât Kararlarıyla Kurulan Komisyon ve Meclisler ile Bunların İdari Denetim Yetkisi
E. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Yargı Yetkisi
F. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Ticari İmyitazlardaki Yetkileri
IV. OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA MECLİSLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ: 1856 MECLİS NİZAMNAMESİ
V. DÖNEM HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME: TANZİMAT DÖNEMİ DEVLET ADAMLARI ARASINDA YOL AYRIMI-BİRİNCİ VE İKİNCİ KUŞAK TANZİMAT RİCÂLİ
İKİNCİ BÖLÜM
MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN BÜROKRATİKYAPISI
I. BAŞKAN VE ÜYELER
A. Başkanlar
B. Üyeler
II. MÜFTÎ
III. KALEM ODASI
A. Kâtib-i Evvel
B. Kâtib-i Sâni
C Ser-Halife
D. Müsevvid
E. Mübeyyizler
F. Mukayyidler
G. Mukayyid Refiki
IV. DİĞER KATİPLER
V. TERCÜME ODASI
VI. DİĞER GÖREVLİLER
VII. RÜTBELER
VIII. MAAŞLAR
IX. DAİRE VE ODALAR
X. ÇALIŞMA GÜNLERİ
XI. ÇALIŞMA ŞEKLİ
XII. BÜROKRATİK HIZ
XIII. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT MÜHRÜ
XIV. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT TARAFINDAN TANZİM EDİLEN MECLİS DEFTERLERİ
A. Tezkire Defterleri
B. Mazbata Defterleri
C. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Nezâretler ve Daireler İçin Tanzim Ettiği Defterler
D. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'a Verilen Muharrerât Defteri
E. Nizâmât Defteri
XV. MECLİSE GELEN VE MECLİSTEN GÖNDERİLEN EVRAKIN MUHTEVASI
XVI. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN DİĞER KURUMLAR İLE İLİŞKİLERİ
A. Meclis-i Vükelâ ile İlişkileri
B. Meclis-i Âlî-i Umûmî ile İlişkileri
C. Meclis-i Vâlâ İle İlişkileri
D. Nezâretler ve Daireler ile İlişkileri
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN FAALİYETLERİ
I. KIBRISLI MEHMED PAŞA'NIN BİR ISLAHAT LAYIHASI
II. MERKEZ TEŞKİLATINDAKİ DÜZENLEMELER
A. İlmiye-Adliye'ye Dair Düzenlemeler
1. Kazalardaki Rütbeler Hakkında Nizamname
2. Nâiblik Hakkında Nizamname
3. Şer'iye Mahkemeleri Hakkında Nizamname
B. Askeriye'ye Dair Düzenlemeler
1. Rütbeler Hakkında Nizamname
2. Gayrimüslimlerin Askerliği Meselesi
3. Şer'iye Mahkemeleri Hakkında Nizamname
C. Evkaf-ı Hümâyun Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Vakıf Odaları'nın Kaldırılması
2. Kanun Niteliği Kazanan Mazbatalar
D. Maârif Umûmiye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Meclis-i Muhtelif
2. Maârif-i Umûmiye Nezâreti'nin Kuruluşu
3. Mekteb-i Mülkiye'nin Kuruluşu
4. 1857 Matbûât Nizâmnâmesi ve Kitap Basımı Hakkında Düzenme
E. Hazine-i Hassa Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Osmanlı Madenleri Hakkında İlk Girişimler
2. Maden Nizamnamesi
F. Zabtiye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Divân-ı Zabtiye ve Meclis-i Tahkik
G. Maliye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. İlk Bütçe Nizamnamesi
2. Meclis-i Muhâsebe
3. Vergilerdeki Düzenlemeler
H. Ticaret Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Meclis-i Maâbir'in Kuruluşu
2. Ticaret Mahkemelerinin Kuruluşu
I. Belediye Teşkilatına Dair Düzenlemeler
1. Şehremâneti'nin Kuruluşu
2. Altıncı Daire-i Belediye'nin Kuruluşu
III. DİĞER FAALİYETLER
A. İdari ve Mülki Alanda Düzenlemeler
B. Men '-i İrtikâb Kanunu
C. 1858 Arazi Kanunu ve Tapu Nizamnamesi
D. 1858 Ceza Kanunu
E. Mecelle İçin İlk Girişim: Metn-i Metin Komisyonu
F. İmar ve Bayındırlık Alanında Düzenlemeler
1. Limanlar ve Nehirler
2. Karayolları
3. Ormanlar
4. Demiryolları
a. İzmir-Aydın Demiryolu
b. Köstence-Boğazköy Demiryolu
G. Kırım-Kafkas Muhacirlerinin Sevk ve İskanı
H. Bosna Hersek İsyanları ve Bosna Çiftlikât Kanunu
I. İnhisârlar Hakkında Düzenleme
J. Hapishanelerin Islahı
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MECLİ-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN MECLİS-İ VÂLÂ İLE BİRLEŞMESİ VE YASAMA İŞLERİNİN SEYRİ
I. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT VE MECLİS-İ VÂLÂ'NIN BİRLEŞMESİ
A. Dış Sebepler
B. İç Sebepler
C. Birleşme: Meclis-i Ahkâm-ı Adliye'nin Kurulması
II. MECLİS-İ AHKÂM-I ADLİYE KAVÂNÎN VE NİZÂMÂT DAİRESİ
III. ŞÛRÂ-YI DEVLET DÖNEMİ
A. Şûrâ-yı Devlet'in Kuruluşu
B. Şûrâ-yı Devlet Tanzîmât Dairesi
SONUÇ
KAYNAKÇA
DİZİN
EKLER
Tanıtım
XIX. yüzyılda modernleşme dönemini yaşayan Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermam’nın 1839’da ilanıyla, yoğun bir şekilde kanunlaştırma hareketine başlamıştır. Fermanda Sultan Abdıilmecid'in tebasına vadettiği kanunlar, devleti dağılmaktan kurtarmak ve eski gücüne yeniden kavuşturmak maksadıyla yapılmıştır. Osmanlı Devleti bu kanunlaştırma hareketini merkezde kurulan ve Padişah’a danışma niteliği taşıyan meclisler vasıtasıyla gerçekleştirmeye çalışmıştır. Henüz Tanzimat Fermanı ilan edilmeden Sultan II. Mahnuıd tarafından kurulan Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, fermandan sonra kanunlaştırma hareketinin en elkili meclisi vasfını almıştır. Yüksek bir yasama ve yargı meclisi olarak 1854 yılına kadar çalışan meclis, yasama yetkisini bu yıl içinde kurulan Meclis-i Âlî-i Tanzimat’a devretmiştir. Meclis-i Alî-i Tanzimat, tıpkı Meclis-i Vâlâ gibi merkezi bir yüksek danışma meclisi olmasının yanı sıra üst düzey devlet adamlarını yargılama yetkisi de verilen idari bir denetim organı halini almıştır. Yaklaşık 8 yıllık çalışma süresi zarfında bir çok kanunu hazırlayan Meclis-i Alî-i Tanzîmât, böylece Osmanlı modernleşme sürecini kendi döneminde yürüten bir kurum niteliği kazanmıştır. 1861 yılında Meclis-i Vâlâ ile beraber Meclis-i Ahkâm-ı Adliye adı altında birleşen meclis, kısa zaman zarfında etkisi uzun yıllar devam eden bir çok gelişmeye imza atmıştır. Ayrıca Meclis-i Alî-i Tanzîmât’m yasama yetkisi, Osmanlı Devleti yıkılana kadar çeşitli organlar tarafından Padişah adına kullanılarak kanunlaştırma hareketi devam etmiştir.
İçindekiler
ÖNSÖZ
KISALTMALAR
TABLOLAR
ESERİN MAHİYETİ VE KAYNAKLARI
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
TANZİMAT DÖNEMİNDE MERKEZİ DANIŞMA MECLİSLERİ VE MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT
I. MERKEZİ DANIŞMA MECLİSLERİ
A. Meclis-i Vükelâ
B. Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye
C. Dâr-ı Şûrâ-yı Bâbıâli
D. Meclis-i Âli-i Umûmî
II. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZİMÂT'IN KURULUŞUNA ETKİ EDEN OLAYLAR
A. Siyasi Ortam ve Büyük Devletlerin Rolü
B. Tatbik Mührü Meselesi ve Rüşvetle Mücadele
III. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN KURULUŞU
A. Smeclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Yapısına Dair Nizamname
1. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Vazifelerine Dair Nizamname
2. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Dahili Nizamnamesi
B. Meclis-i Âli-i Tanzîmât'ın Yasama Yetkileri
1. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât Döneminde Kanun ve Nizamnamelerin Hazırlanması
2. Kanunların Yayımlanması
C. Meclis-i Âli-i Tanzîmât Bünyesinde Kurulan ve Meclis Üyelerinin Katıldıkları Islahat-Teftiş Komisyonları
D. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât Kararlarıyla Kurulan Komisyon ve Meclisler ile Bunların İdari Denetim Yetkisi
E. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Yargı Yetkisi
F. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Ticari İmyitazlardaki Yetkileri
IV. OSMANLI MERKEZ VE TAŞRA MECLİSLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ: 1856 MECLİS NİZAMNAMESİ
V. DÖNEM HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME: TANZİMAT DÖNEMİ DEVLET ADAMLARI ARASINDA YOL AYRIMI-BİRİNCİ VE İKİNCİ KUŞAK TANZİMAT RİCÂLİ
İKİNCİ BÖLÜM
MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN BÜROKRATİKYAPISI
I. BAŞKAN VE ÜYELER
A. Başkanlar
B. Üyeler
II. MÜFTÎ
III. KALEM ODASI
A. Kâtib-i Evvel
B. Kâtib-i Sâni
C Ser-Halife
D. Müsevvid
E. Mübeyyizler
F. Mukayyidler
G. Mukayyid Refiki
IV. DİĞER KATİPLER
V. TERCÜME ODASI
VI. DİĞER GÖREVLİLER
VII. RÜTBELER
VIII. MAAŞLAR
IX. DAİRE VE ODALAR
X. ÇALIŞMA GÜNLERİ
XI. ÇALIŞMA ŞEKLİ
XII. BÜROKRATİK HIZ
XIII. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT MÜHRÜ
XIV. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT TARAFINDAN TANZİM EDİLEN MECLİS DEFTERLERİ
A. Tezkire Defterleri
B. Mazbata Defterleri
C. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'ın Nezâretler ve Daireler İçin Tanzim Ettiği Defterler
D. Meclis-i Âlî-i Tanzîmât'a Verilen Muharrerât Defteri
E. Nizâmât Defteri
XV. MECLİSE GELEN VE MECLİSTEN GÖNDERİLEN EVRAKIN MUHTEVASI
XVI. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN DİĞER KURUMLAR İLE İLİŞKİLERİ
A. Meclis-i Vükelâ ile İlişkileri
B. Meclis-i Âlî-i Umûmî ile İlişkileri
C. Meclis-i Vâlâ İle İlişkileri
D. Nezâretler ve Daireler ile İlişkileri
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN FAALİYETLERİ
I. KIBRISLI MEHMED PAŞA'NIN BİR ISLAHAT LAYIHASI
II. MERKEZ TEŞKİLATINDAKİ DÜZENLEMELER
A. İlmiye-Adliye'ye Dair Düzenlemeler
1. Kazalardaki Rütbeler Hakkında Nizamname
2. Nâiblik Hakkında Nizamname
3. Şer'iye Mahkemeleri Hakkında Nizamname
B. Askeriye'ye Dair Düzenlemeler
1. Rütbeler Hakkında Nizamname
2. Gayrimüslimlerin Askerliği Meselesi
3. Şer'iye Mahkemeleri Hakkında Nizamname
C. Evkaf-ı Hümâyun Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Vakıf Odaları'nın Kaldırılması
2. Kanun Niteliği Kazanan Mazbatalar
D. Maârif Umûmiye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Meclis-i Muhtelif
2. Maârif-i Umûmiye Nezâreti'nin Kuruluşu
3. Mekteb-i Mülkiye'nin Kuruluşu
4. 1857 Matbûât Nizâmnâmesi ve Kitap Basımı Hakkında Düzenme
E. Hazine-i Hassa Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Osmanlı Madenleri Hakkında İlk Girişimler
2. Maden Nizamnamesi
F. Zabtiye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Divân-ı Zabtiye ve Meclis-i Tahkik
G. Maliye Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. İlk Bütçe Nizamnamesi
2. Meclis-i Muhâsebe
3. Vergilerdeki Düzenlemeler
H. Ticaret Nezâreti'ne Dair Düzenlemeler
1. Meclis-i Maâbir'in Kuruluşu
2. Ticaret Mahkemelerinin Kuruluşu
I. Belediye Teşkilatına Dair Düzenlemeler
1. Şehremâneti'nin Kuruluşu
2. Altıncı Daire-i Belediye'nin Kuruluşu
III. DİĞER FAALİYETLER
A. İdari ve Mülki Alanda Düzenlemeler
B. Men '-i İrtikâb Kanunu
C. 1858 Arazi Kanunu ve Tapu Nizamnamesi
D. 1858 Ceza Kanunu
E. Mecelle İçin İlk Girişim: Metn-i Metin Komisyonu
F. İmar ve Bayındırlık Alanında Düzenlemeler
1. Limanlar ve Nehirler
2. Karayolları
3. Ormanlar
4. Demiryolları
a. İzmir-Aydın Demiryolu
b. Köstence-Boğazköy Demiryolu
G. Kırım-Kafkas Muhacirlerinin Sevk ve İskanı
H. Bosna Hersek İsyanları ve Bosna Çiftlikât Kanunu
I. İnhisârlar Hakkında Düzenleme
J. Hapishanelerin Islahı
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
MECLİ-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT'IN MECLİS-İ VÂLÂ İLE BİRLEŞMESİ VE YASAMA İŞLERİNİN SEYRİ
I. MECLİS-İ ÂLÎ-İ TANZÎMÂT VE MECLİS-İ VÂLÂ'NIN BİRLEŞMESİ
A. Dış Sebepler
B. İç Sebepler
C. Birleşme: Meclis-i Ahkâm-ı Adliye'nin Kurulması
II. MECLİS-İ AHKÂM-I ADLİYE KAVÂNÎN VE NİZÂMÂT DAİRESİ
III. ŞÛRÂ-YI DEVLET DÖNEMİ
A. Şûrâ-yı Devlet'in Kuruluşu
B. Şûrâ-yı Devlet Tanzîmât Dairesi
SONUÇ
KAYNAKÇA
DİZİN
EKLER
